In Nederland hebben 2 miljoen mensen last van reuma. Daarvan hebben 1,3 miljoen artrose. 64% daarvan is boven de 65 jaar. Artrose en slijtage door ouderdom worden vaak in één adem met elkaar genoemd, maar dit klopt niet; er zijn ook veel jonge mensen die artrose hebben. Bij jonge mensen komt artrose meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Het komt zelfs al voor vanaf de puberteit.
Ontstekingsproces
Bij je geboorte heb je een relatief dikke laag kraakbeen in je gewrichten, maar naarmate je ouder wordt, neemt die laag af en is er meer kans op schade. Veel mensen denken dat artrose en slijtage hetzelfde zijn, maar dat is zeker niet het geval. Artrose (of osteoartritis zoals het internationaal heet) heeft vele oorzaken. Als er -itis in een medische benaming voorkomt, dan duidt dat op een ontstekingsproces. Osteoartritis betekent letterlijk vertaald: bot (osteo) – gewricht (art of articulatio) – ontsteking (itis). Aangezien dit woord de lading meer dekt, zal ik het in dit artikel dus over osteoartritis hebben en niet over artrose.
Het feit dat er sprake is van een onderliggend ontstekingsproces is interessant, omdat dit de manier verandert waarop we ernaar kunnen kijken. Wat er precies in het gewricht gebeurt dat tot de ontstekingsreacties leidt, is nog niet geheel duidelijk.
Hoe ontstaat artrose?
De exacte oorzaak van osteoartritis is niet precies bekend, maar er zijn wel een aantal factoren die de kans op het krijgen ervan vergroten:
- overbelasting van de gewrichten door overgewicht, zwaar lichamelijk werk of intensief sporten
- een verkeerde beweeg-, lig- of zithouding
- te weinig bewegen
- tekorten aan bepaalde voedingsstoffen
- erfelijke aanleg en etnische achtergrond lijken een rol te spelen, bij Afro-Amerikanen lijkt ernstigere osteoartritis voor te komen
- bepaalde botbreuken en (sport)blessures
- het ouderdomsproces
- slappe gewrichtsbanden of gewrichtsontstekingen (zoals bij reuma)
- andere aandoeningen die de gewrichten aantasten zoals reumatoïde artritis, SAPHO en SCCH
Onstekingsprocessen
Uit onderzoek blijkt dat er een verband bestaat tussen voeding en de ontstekingsprocessen die worden getriggerd in de gewrichten (1). Onder andere overgewicht kan ontstekingsprocessen bevorderen, omdat vet (door de productie van bepaalde hormonen en schadelijke stoffen) een metabool ontstekingsbevorderend effect heeft .
Daartegenover zorgt voeding die rijk is aan antioxidanten uit groenten, fruit, noten, zaden en vette wilde vis voor het verminderen van de vrije radicalen die schade kunnen aanrichten in ons lichaam en dus ook aan onze gewrichten.
De meest voorkomende vorm is knie-osteoartritis, maar in elk gewricht kan in principe osteoartritis ontstaan. Wat ook voorkomt is polyosteoartritis, hierbij zijn meerdere gewrichten aangedaan.
Wat gebeurt er nou eigenlijk in een gewricht bij artrose?
Een gewricht is opgebouwd uit bot, kraakbeen, kraakbeenkussen, gewrichtssmeervloeistof en een gewrichtskapsel. Gewrichten worden gevoed vanuit het bloed, maar zijn eigenlijk slecht doorbloed .
In onze gewrichten komen twee boteinden bij elkaar. Om deze botten niet tegen elkaar aan te laten komen, is er een beschermlaag van kraakbeen om de boteinden. Tussen de botdelen bevindt zich gewrichtsvloeistof die vanuit het bloed de gewrichtsholte in getransporteerd wordt. Deze vloeistof bevat wat eiwitten en immuunstoffen die gecontroleerde ontstekingsreacties kunnen laten plaatsvinden (dat is soms nodig om afvalstoffen op te ruimen). Verder bevat het GAG (glycosaminoglycanen): lange suikerketens die een ‘smerende’ maar ook een ‘kussenachtige’ werking hebben.
Kraakbeen is een glad en veerkrachtig bindweefsel dat ervoor zorgt dat de botten soepel in en om elkaar heen bewegen. Ook vangt kraakbeen schokken op en beschermt het de gewrichten. Het kraakbeen maakt in principe voldoende kraakbeencellen aan om de mogelijke afbraak ervan te compenseren.
Kraakbeen dat beschadigd raakt
Bij osteoartritis zijn deze kraakbeenkussentjes aangetast of afgebroken door bovengenoemde oorzaken. De aanmaak van nieuwe cellen is niet meer voldoende om de afbraak ervan te compenseren. Het gevolg is een beschadiging of vermindering van de dikte van het kraakbeen in de gewrichten. Na verloop van tijd gaan de botten over elkaar heen schuren en worden schokken niet meer goed opgevangen. Het kraakbeen kan dan het bot niet meer voldoende beschermen.
Kwaliteit van het kraakbeen wordt minder
Het kraakbeen gaat in kwaliteit achteruit, het wordt dunner en zachter. Dit leidt direct onder het kraakbeen tot vervorming van het bot. Er vormen zich aan de rand van het gewricht zichtbare en voelbare knobbels, osteofyten genoemd. Deze knobbels beperken de beweeglijkheid van het gewricht.
Wat voor klachten krijg je van artrose?
Om te beginnen ervaar je vaak een soort startpijn. Dit klinkt raar, maar betekent niks anders dan dat als je begint met bewegen, het niet prettig aanvoelt, stijf bijvoorbeeld. Het bewegen kan moeilijker worden en je kunt ook een rood, dik en opgezwollen gewricht krijgen. Er kunnen ook krakende geluiden ontstaan en het gewricht kan ook instabieler worden. Ook kunnen zenuwen bekneld raken, wat pijn, gevoelsstoornissen en krachtverlies veroorzaakt. Uiteindelijk vervormt ook het bot dat aan de gewrichten vastzit en ontstaat er meer botgroei.
Wat kun je doen aan artrose?
Regulier wordt vaak gewerkt met diverse soorten pijnstillers. Daarnaast worden er injecties toegediend met corticoïden om de ontsteking af te remmen. Inmiddels zijn er ook wat kritische onderzoeken die aantonen dat NSAID’s zoals diclofenac, ibuprofen en naproxen de kraakbeenschade doen toenemen ondanks het pijnstillende effect. Dus het beste kun je dit alleen in erge pijnfases gebruiken en het verder zo veel mogelijk beperken (2).
Fysiotherapie en manuele therapie
Ondersteuning vanuit fysiotherapie en manuele therapie is erg belangrijk om de beweeglijkheid optimaal en de spieren soepel te houden.
Natuurlijke paden
Er zijn vele manieren om met osteoartritis om te gaan. Naast de nodige natuurlijke middelen is het bijvoorbeeld belangrijk om ontstekingsremmende voeding te eten en ontstekingsbevorderende voeding te vermijden. We hebben een ander blog over ontstekingsremmende voeding en daarnaast ook een blog met 10 voedingsstoffen voor je gewrichten.
Ook bij osteoartritis worden – net als bij reumatoïde artritis – chronische laaggradige ontstekingen geconstateerd. Dit zijn milde ontstekingen die nauwelijks in het bloed aantoonbaar zijn; het immuunsysteem is continu een beetje geactiveerd waardoor ziekteverwekkers zich slecht kunnen vermenigvuldigen, maar omdat de ziekteverwekkers ook niet worden gedood, wordt de ontsteking chronisch (2a).
Bottenbouillon
Wat je ook kunt doen is dagelijks bottenbouillon drinken, lees ons blog over bottenbouillon.
Natuurlijke middelen
In de complementaire (een chic woord voor aanvullende natuurlijke) geneeswijzen wordt met diverse natuurlijke producten gewerkt die het probleem op verschillende manieren aanpakken. Zo kun je bijvoorbeeld de afbraak van kraakbeen verminderen door de ontstekingen op een natuurlijke manier tegen te gaan, maar je kunt ook de afbraak tegengaan door de juiste voedingsstoffen voor het kraakbeen aan te voeren. Graag ga ik hier in op de belangrijkste stoffen die daarvoor momenteel het meest gebruikt worden waarvan de toepassing goed onderbouwd is met wetenschappelijke studies qua werkzaamheid:
Glucosamine
Een zeer bekend product voor gewrichtsaandoeningen. Het werkt als een bouwstof van kraakbeen en verbetert de beweeglijkheid. Glucosamine is namelijk een stof die van nature de kraakbeenvormende stoffen bevordert en de afbraak tegengaat. Er zijn veel studies gedaan naar glucosamine waarvan sommige niet goed geïnterpreteerd zijn. Bij een aantal grote studies kwam het bewezen effect van glucosamine zeer goed naar voren in vergelijking met bijvoorbeeld een pijnstiller als celecoxib. In 60 landen wordt glucosamine als geregistreerd geneesmiddel verkocht (3 en 4).
Chondroïtine
Deze stof komt van nature in een gewricht voor. Glucosamine, chondroïtine en MSM zijn onderzocht op hun gezamenlijke werkzaamheid, maar ook chondroïtine alleen is onderzocht bij mensen met knie-osteoartritis. Chondroïtine wordt minder makkelijk opgenomen dan glucosamine, maar geeft ook een vermindering van de afbraak van kraakbeen. Beide stoffen gaven bij onderzoeken positieve resultaten qua verbetering van de pijnklachten en beweeglijkheid (5).
Vitamine C
Vitamine C is een belangrijke bouwstof voor gewrichten en collageen. Het is ook een belangrijke antioxidant en bewezen effectief voor het onderhouden van het gewrichtskraakbeen.
De ‘Framingham Osteoarthritis Cohort Study’ (1983 – 1993) heeft uitgewezen dat een suppletie met vitamine C (152 – 430 mg per dag) het risico op verergering van artrose met een factor 3 kan verkleinen. Dit gunstige effect van vitamine C op artrose kan vooral worden verklaard doordat vitamine C een belangrijke rol speelt bij de aanmaak van kraakbeencollageen, en door de krachtige antioxidantwerking waardoor kraakbeen beter wordt beschermd tegen afbraak. Wat ook geconstateerd werd, is dat de proefpersonen die de meeste vitamine C gebruikten minder kans hadden om pijn in de knieën te krijgen.
MSM
Een organische zwavel. Zie ons blog over MSM.
En wat qua kruiden gebruikt kan worden
Kurkuma
Dit kruid is al een tijdje hot hot hot. Het is bewezen effectief bij gewrichtsklachten. Uit een grote studie waarbij 2x per dag 500 mg werd ingenomen bleek bij reumatoïde artritis kurkuma effectiever te zijn om ontstekingsreacties naar beneden te brengen en de klachten te verbeteren dan diclofenac. Een ander onderzoek liet zien dat curcumine (de inhoudsstof van kurkuma) met een dosering van 200 mg per dag het kraakbeen beschermt en ontstekingen remt (6, 7, 8).
Boswellia en duivelsklauw
Deze kruiden werken allebei op het remmen van bepaalde stofjes, de zogenaamde leucotriënen, die ontstekingen kunnen aanwakkeren. Uit onderzoek blijkt dat boswellia de aanmaak van deze stofjes terugdringt (9).
Andere stoffen die bekend zijn voor de gewrichten zijn gember en witte wilgenbast (hieruit werd in eerste instantie salicylzuur verworven toen we dit nog niet in synthetische vorm hadden).
Nieuw gebruikte stoffen bij artrose
Hyaluronzuur
Hyaluronzuur (ook als injecties gebruikt) maakt onderdeel uit van de gewrichtssmeervloeistof. Van de injecties is volgens ReumaNederland de werkzaamheid nog niet bewezen. Ook schijnt het minder goed te werken bij ernstige vormen van artrose.
Collageen type II
Deze stof kan gewonnen worden uit kippenborstbeen en daar zijn momenteel ook goede resultaten van bekend. Bij de afbraak van kraakbeen ontstaat verlies van collageen type II. Inname van collageen type II lijkt het ontstekingsproces in de gewrichten af te remmen en de conditie van de gewrichten te verbeteren. Vrij nieuw is ook collageen type I. Het vlies aan de binnenzijde van een eierschaal (de eierschaalmembraan) is een goede bron van collageen type I en bevat daarnaast onder meer collageen type V en X alsook glycosaminoglycanen (hyaluronzuur, glucosamine, chondroïtinesulfaat). Hierover zijn veelbelovende studies gedaan, maar er is nog meer onderzoek nodig (10, 11, 12).
Groenlipmossel
Deze mossel bevat goede essentiële vetzuren en is vrij nieuw op de markt. Ook hier zijn zeer positieve resultaten mee behaald in studies met mensen met artrose. Groenlipmossel werkt beter dan visolie om ontstekingen te remmen en is in een lagere dosis dan visolie al effectief. Het werkt op hetzelfde ontstekingsremmende systeem als de reguliere NSAID’s maar zonder de bijwerkingen die daaraan vastzitten voor bijvoorbeeld de maag. Het geeft een goede verbetering van de klachten en van de beweeglijkheid (13).
ASU
Deze afkorting staat voor Avocado Soy Unsaponifiables. Het is natuurlijke olie van sojabonen en avocado-olie die op zo’n manier bewerkt zijn dat ze rijk zijn aan fytosterol. Uit onderzoek blijkt fytosterol het herstel van kraakbeen te kunnen bevorderen. Het lijkt erop dat sommige mensen, die bijvoorbeeld geen baat hebben bij glucosamine, in 50% van de gevallen wel baat hebben bij ASU (14).
Wat belangrijk is om te weten met het gebruik van natuurlijke middelen, is dat het langer kan duren voordat je er baat bij hebt. Bij studies naar het effect van glucosamine kun je pas na 2 tot 6 maanden optimaal resultaat meten.
Tot slot
Osteoartritis is een langzaam progressieve aandoening. Veel mensen krijgen uiteindelijk een nieuw gewricht, maar dat kan helaas niet bij iedereen. Wat als het bijvoorbeeld in je nek, handen of sleutelbeen zit? Dan moet je er dus mee leren leven. Dat veel mensen dit als een dooddoener zien, is volkomen begrijpelijk. Daarom blijft het belangrijk om zelf grip te blijven houden op je ziekteverloop door actief op zoek te gaan naar wat voor jou werkt. Bij artrose is het mogelijk om de afbraak te vertragen en de klachten te verzachten. De genoemde stoffen hebben allen een bewezen positief effect.
Er is in de markt veel gaande qua middelen die werken tegen osteoartritis en je zult je wel afvragen: wat werkt er dan voor mij? We hebben gemerkt dat dit lastig te bepalen is. De een heeft veel baat bij glucosamine en de ander weer bij kurkuma. Sommigen hebben ook een combinatie nodig van verschillende producten. Maar de basis is wel het eten van gezonde, ontstekingsremmende voeding en het vermijden van ontstekingsbevorderende voeding, en om (binnen je beperkingen) zo veel mogelijk te bewegen.
Natuurgeneeskunde
In de natuurgeneeskunde beschouwen we lichaam en geest als één, daarom is het belangrijk om voldoende ontspanning te vinden en ook te kijken wat de ziekte jou als boodschap meegeeft in het leven. Neem je te veel op je schouders? Moet je eens alles uit je handen laten vallen? Kun je niet meer op je benen staan? In deze gezegdes zit meer waarheid dan je zo denkt. Daarnaast dient er nog meer onderzoek te komen naar de rol van bijvoorbeeld laaggradige ontstekingen in het lichaam en de gevolgen daarvan voor mensen met artrose. Op de site van het ReumaNederland staan ook hoopvolle nieuwe onderzoeken.
Mocht je aan de hand van dit artikel nog vragen hebben, neem dan gerust contact met ons op.
Voedingssupplementen zijn geen vervanging voor een gevarieerde voeding. Voedingssupplementen kunnen interacties hebben met geneesmiddelen, raadpleeg dan ook voor gebruik een deskundige.
BRONNEN
Voeding
1. Pub Med-Nutr Res. 2010 Sep;30(9):601-6. doi: 10.1016/j.nutres.2010.08.010. Oral intake of purple passion fruit peel extract reduces pain and stiffness and improves physical function in adult patients with knee osteoarthritis. Farid R1, Rezaieyazdi Z, Mirfeizi Z, Hatef MR, Mirheidari M, Mansouri H, Esmaelli H, Bentley G, Lu Y, Foo Y, Watson RR.
2. Reijman M et al. Is there an association between the use of different types of non steroid anti inflammatory drugs and radiologic progression of osteoarthritis? The Rotterdam Study. Arthritis Rheum. 2005;52(10):3137- 42.
Bradley J et al. Comparison of an anti inflammatory dose of ibuprofen, ananalgesic dose of ibuprofen and acetaminophen in the treatment of patients with osteoarthritis of the knee. NEJM 1991:325:87-91.
2a. Sokolove J et al. Role of inflammation in the pathogenesis of osteoarthritis: latest findings and interpretations. Ther Adv Musculoskel Dis. 2013;5(2):77-94.
www.oersterk.nu/blogs/laaggradige-ontsteking-veroorzaakt-95procent-van-alle-ziekten
Glucosamine
3. Rovati LC, F Girolami et al. Crystalline glucosamine sulfate in the management of knee osteoarthritis: efficacy, safety and pharmacokinetic properties. Ther Adv Musculoskelet Dis. 2012 June 4(3): 167-180.
Glucosamine en chondroïtine
4. Hochberg MC et al. Combined chondroitin sulfate and glucosamine for painful knee osteoarthritis: a multicentre, randomised, double-blind, non-inferiority trial versus celecoxib. Ann Rheum Dis. 2016 Jan; 75(1): 37–44.
Chondroïtine
5. Werkzaamheid en tolerantie van oraal chondroïtinesulfaat als symptomatisch langzaamwerkend medicijn tegen osteoartritis (SYSADOA) in de behandeling van osteoartritis aan de knie
L. Bucsi, G. PoorOrthopaedic Department, Semmelweis Medische Universiteit Boedapest, Hongarije
Kurkuma
6. Shakibaei M et al. Curcumin protects human chondrocytes from IL-l1beta-induced inhibition of collagen type II and beta1-integrin expression and activation of caspase-3: an immune morphological study. Ann Anat. 2005187(5-6):487-97.
7. Mathy-Hartert M t al. Curcumin inhibits pro-inflammatory mediators and metalloproteinase-3 production by chondrocytes. InflammRes. 2009;58(12):899-908.
8. Belcaro G et al. Efficacy and safety of Meriva®, a curcumin phosphatidylcholine complex, during extended administration in osteoarthritis patients. Altern Med Rev. 2010;15:337-344.
Boswellia
9. J Reichling, H Schmokel, J Fitzi, S Bucher, and R Saller. Dietary support with Boswellia resin in canine inflammatory joint and spinal disease. Schweiz ArchTierheilkd, February 1, 2004; 146(2): 71-9.
Collageen type II
10. Crowley DC et al. Safety and efficacy of undenaturated type II collagen in the treatment of osteoarthritis of the knee: a clinical trial. Int J MedSci. 2009;6:312-21.
11. Lugo JP et al. Efficacy and tolerability of an undenatured type II collagen supplement in modulating knee osteoarthritis symptoms: a multicenter randomized, double- blind, placebo-controlled study. Nutr J. 2016;15:14.
Collageen type I
12. Ruff KJ et al. Eggshell membrane: a possible new natural therapeutic for joint and connective tissue disorders. Results from two open-label human clinical studies. ClinInterv Aging. 2009:4 235-240.
Groenlipmossel
13. Hertz N. The effect of a stabilized oil (LyprinolTM) from green lipped mussel (Pernacana liculus) on pain and activities of daily life in patients with osteoarthritis in knee and/or hip. A Pilot investigation. Niels Hertz, M.D., Smedelundsgade 30, DK 4300 Holbæk, Danmark.
ASU
14. Christensen R et al. Symptomatic efficacy of avocado-soybean unsaponifiables (ASU) in osteoarthritis (OA) patients: a meta-analysis of randomized controlled trials. Osteoarthritis and Cartilage, 2008.16(4): p. 399-408.
